لکنت بیش از آن چیزی است که می‌بینیم و می‌شنویم. درست مانند کوه یخی که بخش بزرگی از آن زیر آب پنهان است، لکنت نیز دارای بخش‌های پنهانی است که اغلب نادیده گرفته می‌شوند.
کوه یخی لکنت: آشکار و پنهان
همانطور که در نوشته‌های قبلی درباره لکنت کودکان اشاره کردم، لکنت را می‌توان به یک کوه یخ لکنت (Stammering and the Iceberg Beast ) تشبیه کرد:
- بخش آشکار: قفل‌ها، گیرها و تکرارهایی که در گفتار مشاهده می‌کنیم.
- بخش پنهان: احساسات و تجارب منفی، ترس، اضطراب، شرم، پرهیز از صحبت کردن و محدودیت‌های اجتماعی که فرد تجربه می‌کند.
پس از سال‌ها تجربه در درمان لکنت، به این نتیجه رسیده‌ام که موفقیت درمان به شدت به این بستگی دارد که هر یک از افراد درگیر چقدر به این “کوه یخی لکنت” و به‌ویژه بخش پنهان آن باور دارند.
نقش والدین در درک کوه یخی لکنت
والدین نقش بسیار مهمی در روند درمان لکنت کودکان دارند. میزان اهمیتی که آنها به بخش پنهان لکنت می‌دهند، مستقیماً بر نتیجه درمان تأثیر می‌گذارد.
اگر والدین تنها بر بخش آشکار لکنت تمرکز کنند و مدام بر انجام تمرینات، درست صحبت کردن، یا حتی تنبیه کودک در صورت لکنت اصرار ورزند، ناخواسته به احساسات و اعتماد به نفس کودک آسیب می‌زنند. این فشارها می‌تواند بخش پنهان کوه یخی لکنت را بزرگ‌تر کند و مشکل را تشدید نماید.
والدینی که به کوه یخی لکنت باور دارند، می‌دانند که:
- احساسات کودک درباره صحبت کردن مهم‌تر از نحوه صحبت کردن اوست
- ایجاد محیطی امن برای ابراز وجود کودک، مهم‌تر از اصلاح لکنت اوست
- پذیرش کودک با تمام ویژگی‌هایش، پایه اصلی درمان موفق است
نقش گفتاردرمانگر در درک کوه یخی لکنت
گفتاردرمانگران نیز باید به هر دو بخش کوه یخی لکنت توجه کنند. درمانگری که تنها به بخش آشکار لکنت توجه می‌کند و فقط روی تکنیک‌های روان‌سازی گفتار تمرکز دارد، بخش مهمی از مشکل را نادیده می‌گیرد.
گفتاردرمانگر آگاه به کوه یخی لکنت:
- از تکنیک‌های مدیریت لکنت استفاده می‌کند، نه فقط تکنیک‌های حذف لکنت
- بازخوردهای او بر اساس میزان شجاعت و راحتی فرد در موقعیت‌های ارتباطی است، نه فقط شدت لکنت ظاهری
- به احساسات و تجارب فرد به همان اندازه که به گفتار او اهمیت می‌دهد، توجه می‌کند
- به توانمندسازی فرد در کنار آمدن با لکنت کمک می‌کند، نه فقط کاهش نشانه‌های آن
نقش خود فرد در درک کوه یخی لکنت
شاید مهم‌ترین عامل در موفقیت درمان، باور خود فرد به کوه یخی لکنت است. فردی که تنها به بخش آشکار لکنت توجه دارد، مدام در تلاش برای مخفی کردن، فرار کردن و اجتناب از موقعیت‌های گفتاری است.
اما فردی که به کوه یخی لکنت باور دارد:
- به جای فرار از لکنت، با آن روبرو می‌شود
- به جای مخفی کردن لکنت، آن را می‌پذیرد
- به جای اجتناب از صحبت کردن، بر برقراری ارتباط مؤثر تمرکز می‌کند
- بدون توجه به لکنت، به دنبال بیان نیازها و خواسته‌های خود است
چرا بخش پنهان لکنت مغفول می‌ماند؟
متأسفانه، بخش پنهان لکنت اغلب نادیده گرفته می‌شود. دلایل این امر می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- قابل مشاهده نبودن: برخلاف بخش آشکار لکنت که واضح و مشهود است، بخش پنهان قابل دیدن نیست.
- دشواری سنجش: سنجش احساسات، ترس‌ها و اضطراب‌ها دشوارتر از شمارش تعداد دفعات لکنت است.
- تمایل به نتایج سریع: تمرکز بر کاهش نشانه‌های آشکار لکنت، نتایج سریع‌تری را نشان می‌دهد، هرچند این نتایج ممکن است پایدار نباشند.
- کم‌آگاهی: بسیاری از افراد، حتی برخی درمانگران، از اهمیت بخش پنهان لکنت آگاهی کافی ندارند.
پیامی برای والدین
والدین گرامی، اسیر ظاهر لکنت فرزندتان نشوید. به یاد داشته باشید:
- مهم‌ترین بخش لکنت، آن چیزی است که نمی‌بینید؛ احساسات، ترس‌ها و اضطراب‌های کودک شما.
- به جای تمرکز بر “چگونه صحبت کردن” فرزندتان، بر “تمایل به صحبت کردن” او تمرکز کنید.
- محیطی امن و پذیرا برای ابراز وجود کودک فراهم کنید، حتی اگر با لکنت همراه باشد.
- به یاد داشته باشید که هدف نهایی، داشتن فرزندی شاد، اجتماعی و با اعتماد به نفس است، نه لزوماً کودکی بدون لکنت اما پر از ترس و اضطراب.
- با گفتاردرمانگر خود در مورد هر دو بخش کوه یخی لکنت صحبت کنید و برنامه درمانی جامعی را دنبال کنید که به هر دو بخش توجه داشته باشد.
باور به کوه یخی لکنت و توجه به بخش پنهان آن، کلید موفقیت در مدیریت و درمان لکنت است. بیایید عمیق‌تر ببینیم و مراقب باشیم که در دام توجه صرف به ظاهر لکنت نیفتیم.
مقاله لکنت زبان کودکان در سایت سلام درمانگر
مصطفی قاسمی، گفتاردرمانگر